Kubrick, Stanley

Kubrick, Stanley, amer. redatelj (New York, 1928 – Harpenden, Hertfordshire, Velika Britanija, 1999). Od 1944. fotograf časopisa Look. Već prvim kratkometr. dok. filmovima, Dan borbe i Leteći padre (oba 1950), demonstrira karakterističan pristup stvaranju djela: sam ih režira, piše, snima i montira. Rani se igr. filmovi, Strah i žudnja (1953) i Poljubac ubojice (1955), iako snimljeni s minimalnim budžetom, odlikuju prepoznatljivim vizualnim stilom jakih kontrasta, strogih kompozicija i preciznosti raskadriranja, dok Pljačka (1956), pomnom organizacijom akronološkog pripovijedanja potpuno ostvaruje Pudovkinovo načelo da film mora biti sklopljen, a ne snimljen (Pudovkinovu je Filmsku tehniku K. nazvao »najinstruktivnijom knjigom o estetici filma«). S izuzetkom Spartaka (1960), na kojemu ga je angažirao K. Douglas, na svim daljnjim projektima ima potpunu kontrolu. Raznovrsnost fabule i motiva pojedinih ostvarenja uravnotežuje iznimna konzistentnost vizualnog predstavljanja: stroge klasicističke kompozicije naglašenih dubinskih perspektiva, koje određuju likove mizanscenskim razmještajem, simetrična organizacija vremena i prostora u proturječne, ali komplementarne cjeline, naglašena uloga glazbe u strukturiranju cjeline. Različiti se postupci također rabe po načelu supostavljanja – statičnih kadrova i rezova dugim vožnjama, geometrijskoga kadriranja snimanju iz ruke, dubinskih kompozicija plošnima, naturalističke uporabe boje impresionističkoj, što se katkad proširuje i na odnos među pojedinim filmovima koji se međusobno nadopunjuju i komentiraju tvoreći harmonične cjeline i neprestano upućujući na složen suodnos oblika i značenja. Središnje zanimanje Kubrickova opusa jest potreba za »tvorbom kompleksnih produžetaka čovjekovih nagonskih i psiholoških danosti kroz različite kulturne, tehnološke i estetske oblike« (H. Feldman). Nastojeći uspostaviti kontrolu nad vlastitom sudbinom, Kubrickovi se protagonisti suočavaju s društv., psihol. i fizikalnim sustavima koji im takvo nastojanje uopće omogućuju: asimetričan odnos zapovjedi i izvršenja u sklopu vojne hijerarhije neraskidivo povezuje pojedinca i instituciju (Staze slave, 1957), projekcije seksualnih fantazija pretvaraju žudnju u ovisnost (Lolita, 1962), agresivnost i destruktivni nagoni nezaustavljivo vode totalnom uništenju (→ Dr. Strangelove), ovladavanje vremensko-prostornim kontinuumom moguće je samo stapanjem s njim (→ 2001: Odiseja u svemiru), nasilno odbijanje normi vodi u potpunu podređenost psihičkog kondicioniranja (→ Paklena naranča), obličja manifestacije društv. ambicije, koja omogućuju uspon, uzrokuju i pad (→ Barry Lyndon), uzgoj kreativne psihoze aktivira psihotične reakcije i ubilačke nagone (→ Isijavanje), nemilosrdan režim vojničke obuke vodi u kaos rata (Full Metal Jacket, 1987), a svjesno usmjeravanje rada sna dovodi do podređivanja podsvjesnom (Oči širom zatvorene, 1999). Minuciozna vremenska i prostorna organizacija, kao i pozornost posvećena svakom pojedinom detalju, pruža gledateljima pouzdanost referentnog okvira, naglašavajući istodobno upravo tom strukturiranošću vlastitu kontingentnost unutar svijeta koji nastoji opisati i upućujući na provizornost uspostavljene perspektive. Formalno majstorstvo oblikovanja dodatno naglašava trenutak sistemske pogreške, kao što česta upotreba širokokutnog objektiva, koji širi prostor i hipertrofira perspektivu, naglašava šok izmjene vizure montažnim rezom, pretvarajući film. oblik u film. značenje.

T. Brlek